Hankah dilimizde daha çok dergâh, tekke ve zâviye terimleriy- le karşılamaya çalıştığımız yapılara verilen bir isim. Sûfîlerin nazarında hankah mahallerinin çoğu İslâmî öğretimin ve eği- timin, nefis terbiyesinin ve aynı zamanda kendini bilmenin, Hakk’ı bulmanın ve tanımanın gerçekleştiği mekânlardır. Bu yapılar, hicrî dördüncü asırdan beri, gönül erlerinin ibâdet, çile, zikir, semâ ve seyr ü sülûk programlarının uygulandığı birer merkez işlevini görmüşlerdir. Bunun yanı sıra İslâm me- deniyetinin parlak devirlerinde ücretsiz misafirhaneler olarak insanların konaklama ve yemek yeme gibi ihtiyaçlarının kar- şılandığı mekân vazifesi de görmüşlerdir. Eğer maneviyat ve hikmet ehlinin asırlar boyunca terbiye ve manevî eğitimleri için inşa ettikleri bu mahaller ortaya çıkmasaydı, irfânî mese- lelerin yaygınlaşması ve tebliği, hakikat erlerinin ve bu mesle- ğe ilgi duyanların bir araya gelip toplanmaları belki de hiçbir şekilde mümkün olmazdı. Tarihi sosyolojik önemine rağmen, bu tür yapıları kurumsal olarak tüm yönleriyle ele alan araş- tırmaların sayısı oldukça az ve bütünü kuşatıcı mahiyette de- ğildir.
Muhsin Keyanîınin, İslâm medeniyetinin bu ilim ve irfan ku- rumlarını araştırdığı eseri Hankahlar Tarihi hem islâm coğ- rafyasındaki kurumların izini sürüyor, hem de onları fonksi- yonları, uygulamaları ve iç işleyişleri bakımından ele alıyor.
(Tanıtım Bülteninden)